Lụa tơ tằm là một loại vải mềm mịn, mỏng và được dệt bằng tơ, loại lụa cao cấp nhất là lụa được dệt từ tơ tằm trong suốt, mỏng manh nhưng có độ bền chắc và vẻ đẹp óng ánh quyến rũ. Tơ được nhả ra trong quá trình sinh trưởng và phát triển của tằm. Tại Việt Nam, ngành dệt bằng tơ lụa đã có từ rất lâu đời, các sản phẩm từ lụa thường được các giai cấp trung lưu sử dụng như một cách thể hiện giá trị bản thân. Hãy cùng Mây Handmade tìm hiểu về quá trình sản xuất lụa tơ tằm tại Việt Nam nhé:
- Nuôi tằm
Tằm là động vật ưa khí hậu mát mẻ vì thế mà khoảng thời gian thích hợp để nuôi tằm là vào mùa thu và mùa xuân. Chu kì một vòng đời của tằm là khoảng 23–25 ngày, chia thành 5 độ tuổi và 4 lần lột xác. Lá dâu là nguồn thức ăn chính của tằm cũng như là nguyên liệu giúp tằm nhả ra tơ, lá dâu cho tằm ăn phải sạch, không có thuốc trừ sâu và đặc biệt lá dâu này không được rửa qua với nước. Cây dâu thường được trồng ở những nơi đất phù sa màu mỡ, các cây dâu thường được đốn 2 lần trong một năm để đảm bảo nó phát triển nhanh và khỏe, đủ cung cấp lá dâu cho các lứa tằm. Khi hái lá dâu phải hái từ trên ngọn xuống, nếu hái hết lá dâu trên cành thì sau một tuần cây mọc kín lại, tằm nhỏ sẽ ăn lá non, tằm lớn hái lá bánh tẻ. Tằm ăn 4 ngày thì tằm ngủ , sau 2 ngày ngủ tằm sẽ lôt xác để chuyển qua
tuổi mới, tằm khi lên 5 là ăn nhiều nhất để tích chất dinh dưỡng. Thời gian để tằm phát triển đến kích thước tối đa của nó là khoảng 3 tuần, mình tròn, căng bóng và ngưng ăn thời điểm này là lúc tằm chín, cơ thể tằm chứa chất dịch trong suốt, nhầy và rất dính lúc này tằm có xu hướng ngoi đầu lên, sẵn sàng để nhã tơ , tạo kén.
- Nhả tơ tạo kén
Khi tằm chín phải kịp thời bắt tằm lên né ngay để tằm nhả tơ tạo kén. Né là một chiếc khung làm từ thân của loại cây đay gồm có năm lớp, các thân cây đay được xếp thành các ô hình chữ nhật thông thoáng, những sợi tơ tằm nhả ra phải được làm khô nhanh chóng thì kén đẹp chắc và cứng cáp. Tằm
nhả tơ tạo kén từ ngoài vào trong, ban đầu là vài vòng tơ thô bao bọc bên ngoài để định hình tổ kén gọi là áo kén. Trong vòng 4 ngày liên tiếp con tằm xoay vòng cơ thể của nó theo hình số 8 khoảng 300.000 lần liên tục nhả ra một sợi tơ dài gần 1km quấn quanh mình tạo thành một cái kén. Tơ là một sợi protein dạng lỏng nhớt và trong suốt được tiết ra từ tuyến nước bọt của tằm chín, khi tiếp xúc với không khí nó tạo thành một cặp sợi tơ. Sau khi nhả hết tơ, tằm kiệt sức nằm yên trong kén và hoá thành nhộng, lúc này có thể bắt đầu gỡ kén để đem đi ươm tơ.
- Ươm tơ
Ươm tơ chính là kéo sợi tơ tằm từ kén tằm thành sợi tơ tằm, sau 7 ngày bắt tằm lên né thì bắt đầu ươm tơ, trong khoảng 5 ngày là phái ươm tơ hết các kén đã đóng vì nếu chậm tằm sẽ biến thành con ngài mà ngài nó sẽ cắn kén làm đứt sợi tơ ko ươm được tơ nữa. Để ươm tơ đầu tiên phải thả kén vào nồi nước sôi, đảo kén thành từng nhóm một trên mặt nước để làm lớp keo tan ra một phần, kén mềm, lớp áo kén bung ra thì mới tìm được mối tơ gốc để rút sợi tơ, khoảng 10 sợi tơ được người thợ ươm tơ kéo rút từ 10 cái kén chập lại với nhau thành một sợi chỉ tơ. Sợi chỉ tơ được quấn vào những ống suốt giống như lõi ống chỉ xếp thẳng đứng thành hàng ngang rồi cho chạy vào những guồng tơ tròn bằng gỗ nằm bắt ngang trên nồi nước sôi để cuộn thành các vỏ tơ sống rồi mang ra phơi nắng.
- Xe sợi dệt lụa
Từ sợi tơ tằm tùy theo từng chất lượng tơ tằm cách xoắn loại tơ sẽ có nhiều loại tơ khác nhau, kiểu dệt cổ truyền Việt Nam là dệt phối hợp các sợi dọc và sợi ngang để tạo ra những mặt hàng khác nhau.
- Nhuộm màu
Lụa mới được dệt xong gọi là lụa mộc, có màu trắng ngà của tơ, còn thô cứng vì thế trước khi được nhuộm màu các tấm lụa được ngâm vào trong nước nóng để làm sạch lớp keo bám được gọi là truội tơ. Cách nhuộm vải của làng lụa Vạn Phúc, làng lụa Nha Xá, làng lụa Mã Châu là nhuộm bằng các nguyên liệu lấy từ thiên nhiên như vỏ cây, lá cây, các loại củ như củ nâu…ngày nay kĩ thuật nhuộm hiện đại với phẩm màu công nghiệp khiến lụa có nhiều màu sắc đa dạng.
Rất nhiều công đoạn công phu mới tạo nên những thước vải lụa tơ tằm óng ả, là nguyên liệu mềm mại, dịu mát cho các sản phẩm hiện đại như: Khăn lụa tơ tằm, khăn mặt tơ tằm, khẩu trang lụa tơ tằm, khăn tay lụa...